Rusteloze benen syndroom bij SCA1, SCA2 en SCA3

Het rusteloze benen syndroom (RBS), dat meestal onder zijn Engelse benaming Restless Legs syndroom (RLS) wordt aangeduid, is een neurologische aandoening.  

Wat is het rusteloze benen syndroom?

De aandoening kenmerkt zich door een irriterend, branderig gevoel - alsof er insecten rondkruipen - diep in de kuiten, soms beurtelings, soms in beide kuiten tegelijk. De aandoening kan zich ook voordoen in de bovenbenen, voeten, romp en armen.  

Kenmerken: 

• Het vervelende maar meestal niet pijnlijke gevoel in de benen zorgt voor een onweerstaanbare drang tot bewegen.
• De symptomen komen alleen voor in rust of zijn erger in rust 
• De klachten nemen altijd af als met de arm of het been waarin het gevoel wordt waargenomen wordt bewogen (rondjes lopen, diepe kniebuigingen maken, masseren, een warm of koud voetenbad nemen...)
• De symptomen zijn 's avonds en 's nachts het ergst, vooral als men ligt, maar ze kunnen ook overdag optreden bij een tijd stilzitten (bijvoorbeeld voor de TV, tijdens een vergadering).

Naar schatting 5 à 6 % van de bevolking lijdt in meerdere of mindere mate aan het rusteloze benen syndroom, ongeveer even veel mannen als vrouwen. Bij ouderen (plus 65 jaar) zouden 10 tot 25% van de mensen dergelijke klachten hebben. De klachten zouden wel verergeren met de leeftijd.

Slaapproblemen

De aandoening kan tot ernstige problemen leiden. Omdat de symptomen van RBS in de avonduren verhevigen, kan het onaangename gevoel en de drang om het getroffen lichaamsdeel te bewegen ervoor zorgen dat u moeilijk in slaap kunt vallen. Dit kan leiden tot een chronisch slaaptekort en de bijbehorende vermoeidheid overdag, met alle gevolgen van dien (prikkelbaarheid, verminderde prestaties...)

Bij sommigen RBS-patiënten komen de symptomen ook overdag voor, bv. wanneer ze aan een tafel of bureau zitten, in de auto, in het vliegtuig, waardoor langdurig zitten bijna onmogelijk wordt.

Oorzaken 

Over de preciese oorzaak tast men nog steeds in het duister.

Het vermoeden bestaat dat de symptomen veroorzaakt worden door een verstoorde werking van bepaalde zenuwcellen in dat deel van de hersenen waar de spierbewegingen worden bestuurd.

Ataxie en het rusteloze benen syndroom

Onderzoek toont aan dat patiënten met SCA1, SCA2 en SCA3 een grotere kans hebben op het ontwikkelen van het rusteloze benen syndroom dan de gewone bevolking. Het syndroom hangt niet af van de startleeftijd van de ataxie en ook niet met de lengte van de "CAG" verlenging.

Behandeling

• Voeding

Meestal wordt aangeraden om koffie en andere cafeïnehoudende producten (zoals chocolade, thee en frisdranken) te vermijden. Alcohol heeft bij de meeste patiënten tot gevolg dat de klachten langer aanhouden of intenser zijn.

• Vitaminen/mineralen

Als een ijzer- of vitaminegebrek wordt vastgesteld, kunnen de symptomen worden bestreden door ijzer-, vitamine B12- of folaatsupplementen. Het is alleszins aangeraden om de serum-ferritineconcentratie te controleren (om na te gaan hoeveel ijzer er is opgeslagen) en een ijzersupplement te gebruiken indien de ferritineconcentratie lager is dan 40 ng/ml.

• Slaaphygiëne

Omdat vermoeidheid en slaperigheid de symptomen van RBS vaak verergeren, is een goede slaaphygiëne erg belangrijk. Dat betekent o.m.:
- een koele, rustige en comfortabele slaapomgeving,
- elke avond op dezelfde tijd naar bed gaan en elke ochtend op dezelfde tijd opstaan
- voldoende uren slaap per nacht om uitgerust wakker te worden.

• Lichaamsbeweging

Regelmatige, niet al te intensieve lichaamsbeweging zou kunnen helpen. Over het ideale tijdstip lopen de meningen uiteen. Soms wordt afgeraden om kort voor het slapengaan veel te bewegen, terwijl anderen blijkbaar voordeel hebben bij bewegen (wandelen, fietsen op de hometrainer) voor het slapengaan. Ook enkele minuten isometrische oefeningen (bv. met de rug tegen de muur staan met de knieën gebogen alsof je op een stoel zit) zou een positief effect hebben. Erg intensieve sport 1 à 2 uur voor het slapen zou de rusteloosheid echter vergroten.

• Diversen

Diverse aanpassingen (bv. rechtstaand werken, een speciale stoel waarop men voortdurend kan bewegen, enz.) kunnen helpen om de klachten overdag te voorkomen.
Sommige mensen hebben goede ervaringen met een warm of koud bad, warme of koude kompressen.
Ook zou het soms helpen om op momenten dat u lang moet zitten (bv. op reis) de geest bezig te houden met een spannend boek te lezen, u te concentreren op ingewikkeld handwerk, of een computerspelletje.

• Geneesmiddelen

Er zijn vier groepen geneesmiddelen die bij RBS worden gebruikt:

- Geneesmiddelen tegen Parkinson
- Slaap- en kalmeermedicijnen (Benzodiazepines)
- Geneesmiddelen tegen Epilepsie
- Opiaten


----------------------------------------
J Neurol (2001) 248:311-314, M. Abele et al., Restless legs syndrome in spinocerebellar ataxia types 1, 2, and 3