SCA1

Spinocerebellaire ataxie type 1

Spinocerebellaire ataxie type 1 (SCA-1) behoort tot een groep erfelijke ziekten van het centrale zenuwstelsel, waarbij vooral het cerebellum (kleine hersenen) is aangedaan. Deze groep noemen we ADCA (autosomaal-dominante cerebellaire ataxie). De term SCA-1 verwijst naar een defect in het zogenaamde SCA1-gen.

Het cerebellum is als het ware de fijnregelaar van de bewegingen, het coördinatiecentrum van de hersenen. Als het cerebellum niet goed meer functioneert zullen bewegingen ernstig ontregeld raken. Symptomen en hun ernst kunnen sterk variëren.

Wat zijn de symptomen van SCA-1?

De eerste symptomen zijn gewoonlijk een verminderde coördinatie van de handen en evenwichtsproblemen bij het lopen. Na een aantal jaren zal de spraak onduidelijker worden (dysarthrie), kunnen er problemen met de oogbeweging optreden (o.a. nystagmus) en zullen er slikproblemen (dysfagie) optreden. Bij sommige patiënten kunnen er ook bijkomende symptomen zijn zoals het verlies van gevoel en verminderde reflexen in de voeten of benen (polyneuropathie), spasticiteit, spierzwakte of geheugenproblemen.

Hoe is het verloop van SCA-1?

Symptomen van SCA-1 beginnen over het algemeen in het derde of vierde decennium van het leven, meestal rond de leeftijd van 35. Er zijn echter grote variaties in beginleeftijd beschreven; soms zijn de eerste tekenen al op de leeftijd van 15, maar soms ook pas op de leeftijd van 55. Deze variatie is ten dele te verklaren uit de verlengde herhaling van drie bouwstenen van het DNA. Hoe groter het aantal herhalingen (repeats), hoe eerder de ziekte begint en hoe ernstiger het verloop van de ziekte.

Overerving van SCA-1

SCA-1 is een autosomaal-dominante ziekte. Dit betekent dat zowel mannen als vrouwen een gelijke kans hebben om het gendefect te erven en de ziekte te ontwikkelen. De ziekte gaat van één generatie over op de volgende generatie, zonder een generatie over te slaan. Elk kind van een ouder met SCA-1 heeft 50% kans om het SCA-1 gendefect te erven.

Wat veroorzaakt SCA-1?

SCA-1 is een erfelijke aandoening veroorzaakt door een defect in het SCA-1 gen. In 1974 is vastgesteld dat het gen voor SCA-1 zich bevindt op de korte arm van chromosoom 6. In 1991 is de plaats van dit gen op chromosoom 6 nog nauwkeuriger vastgesteld (6p22-23). In 1993 is het SCA-1 gen zelf gevonden en is de afwijking in het gen vastgesteld die voor het ontstaan van ataxie verantwoordelijk is. Deze afwijking bestaat uit een verlengde herhaling van drie bouwstenen van het DNA, te weten de bouwstenen cytosine, adenine en guanine (afgekort CAG). Normaal bestaat deze CAG-herhaling uit 7 tot 37 kopieën, maar bij mensen met SCA-1 is er in één van de twee genen een serie van 41 tot 82 kopieën. De lengte hiervan verschilt per individu, ook binnen dezelfde familie.

Het SCA-1 gen bevat de instructie voor de productie van een eiwit dat ataxine-1 genoemd wordt. Door de verlenging van het SCA-1 gen wordt het eiwit ataxine-1 veranderd. Onderzoek naar de functie van ataxine-1 en naar wat er gebeurt als ataxin-1 is veranderd, wordt op dit moment gedaan.

Hoe vaak komt SCA-1 voor?

In Nederland komt ADCA voor bij ongeveer 3 op de 100.000 mensen. SCA-1 maakt ongeveer 6-7% uit van alle ADCA’s in Nederland.

Hoe wordt de diagnose gesteld?

Een neurologisch onderzoek kan uitwijzen of de symptomen wijzen op ADCA. Of er sprake is van SCA-1 kan op grond van de klachten en verschijnselen alleen niet met zekerheid worden vastgesteld. Als er gedacht wordt aan SCA-1 kan een DNA-onderzoek vervolgens zekerheid geven door het aantonen van het te grote aantal CAG-herhalingen in het SCA-1 gen.

Elektrofysiologisch onderzoek (EMG) kan bij SCA-1 patiënten een gestoorde zenuwgeleiding tonen, wijzend op de eerdergenoemde polyneuropathie. Onderzoek met een MRI (Magnetische Resonantie Imaging) toont bij SCA-1 patiënten atrofie van de kleine hersenen en de hersenstam.

Behandeling

Hoewel er geen specifieke behandeling is om de achteruitgang van SCA-1 te vertragen of te stoppen, zijn er wel een aantal mogelijkheden om de kwaliteit van leven zo veel mogelijk te behouden.

Zo kunnen er medicijnen voorgeschreven worden voor spierschokken, spasticiteit, pijn, incontinentie en medicijnen tegen depressie.

Een fysiotherapeut kan de SCA-1 patiënt in staat stellen om beter om te gaan met de beperkingen door middel van functietraining, compensatiestrategieën, belasting-belastbaarheid, eventueel hulpmiddelen en aanpassingen.

Een logopedist kan hulp bieden bij het verstaanbaar houden van een SCA-1 patiënt door middel van articulatieoefeningen en spreektempo oefeningen.

Tevens kan een logopedist helpen door middel van sliktechnieken en een bepaalde hoofdhouding om de kans op verslikken te verkleinen.

Ook kan een revalidatiearts goed meekijken naar welke therapeuten moeten worden ingezet en naar wat voor hulpmiddelen er eventueel nodig zijn.

Tenslotte moeten patiënten altijd naar de klinisch-geneticus worden verwezen om uitleg te geven over de erfelijke aspecten.